Réttindi lántaka
Neytendur njóta ýmissa réttinda samkvæmt lögunum. Þannig eiga þeir að fá allar nauðsynlegar upplýsingar um lánssamninginn, í auglýsingum, fyrir samningsgerð og í lánssamningnum sjálfum. Tilgangurinn með því að neytendum eru veittar upplýsingar um lán í auglýsingum og fyrir samningsgerð er að tryggja að neytendur geti borið saman lánstilboð frá ólíkum lánveitendum eða ólíkar lánategundir frá sama lánveitanda til þess að komast að því hvað sé hagstæðast fyrir hann. Þegar að samningsgerðinni kemur á neytandinn þess vegna að vera búinn að fá þær upplýsingar sem skipta hann máli til þess að geta tekið ákvörðun um lántökuna. Í lögunum er fjallað ítarlega um hvaða upplýsingar eigi að koma fram í samningnum. Neytandinn á svo að fá afrit af lánssamningnum á pappír eða öðrum varanlegum miðli.
Réttur til að falla frá samningi
Neytendur hafa 14 daga til að hætta við lántöku án þess að gefa lánveitanda nokkra skýrsingu á því. Þessi frestur er talinn annað hvort frá þeim degi sem lánssamningurinn er gerður eða þeim degi sem neytandanum berast skilmálarnir, ef sá dagur er seinna.
Ef neytandi nýtir sér þennan rétt þarf hann ekki að greiða uppgreiðslugjald. Hann getur hins vegar þurft að greiða vexti eða sambærilegan lánskostnað og áfallnar verðbætur fyrir þá daga sem hann hafði peningana að láni. Sú upphæð er þá reiknuð hlutfallslega miðað við skilmála lánsins. Ef búið var að greiða lánið út á neytandinn að endurgreiða alla fjárhæðina innan 30 daga.
Breytingar á vöxtum, gjöldum eða kostnaði
Lögin koma ekki í veg fyrir að samið sé um að vextir eða einhver annar kostnaður við lánið breytist yfir lánstímann. Ef samningurinn heimildar breytingar á í lánssamningi að tilgreina vaxtaprósentu og allar fjárhæðir sem eru í gildi þegar samningurinn er gerður og taka skýrt og greinilega fram að þessar upphæðir geti breyst. Taka þarf fram á hvaða tímabilum, eða með hversu löngu millibili, má gera breytingar og hvaða skilyrði eru fyrir því að gera megi breytingar.
Þegar til vaxtabreytinga kemur á lánveitandi að tilkynna neytandanum það með 30 daga fyrirvara. Ef vextirnir eru tengdir viðmiðunargengi, viðmiðunarvöxtum eða vísitölum mega lánveitandi og neytandi koma sér saman um að lánveitandi tilkynni það með reglulegu milliblili.
Greiðsla fyrir gjalddaga
Neytendur eiga alltaf rétt á að endurgreiða lán eða greiða aukalega inn á það hvenær sem er á lánstímanum. Þessi heimild hefur verið til staðar í mörg ár en heimild lánveitenda til að taka uppgreiðslugjald hefur breyst nokkuð í gegnum tíðina. Ef neytandi ætlar að endurgreiða lánið sitt fyrir áætlaðan tíma þarf hann því fyrst að skoða hvenær lánið var tekið og hvaða reglur voru í gildi þá. Í öllum tilvikum þarf að koma skýrt fram í lánssamningi að neytandinn þurfi að greiða uppgreiðslugjald og hversu hátt það gjald er. Þrátt fyrir að greiða þurfi uppgreiðslugjald getur borgað sig fyrir neytendur að greiða lánið upp fyrr en áætlað var því þá þarf ekki að greiða vexti eða annan kostnað sem hefur ekki þegar fallið á lánið. Áfallnar verðbætur þarf alltaf að greiða.
Til ársins 2008 voru engin takmörk á því hvenær mætti innheimta uppgreiðslugjald eða hversu hátt gjald mætti taka og reyndar var löng hefð fyrir því að lánveitendur gerðu enga kröfur um uppgreiðslugjald.
Hafi lán verið tekið á tímabilinu frá 28. maí 2008 til 1. nóvember 2013 má ekki krefjast uppgreiðslugjalds ef lánið er með breytilegum vöxtum og upphaflegur höfuðstóll er lægri en 50 millj.
Fyrir lán sem tekin eru eftir 1. nóvember 2013 gildir að uppgreiðslugjald má ekki vera meira en 1% af þeirri fjárhæð sem greidd er, ef lengra en eitt ár er eftir af samningnum.
Uppgreiðslugjald má þó ekki vera meira en 0,5% ef styttra en eitt ár er eftir af lánstíma. Í eftirfarandi tilvikum má ekki krefjast uppgreiðslugjalds:
• ef um er að ræða yfirdráttarheimild,
• ef lán ber breytilega vexti,
• ef ástæða endurgreiðslunnar er gjaldfelling lánsins af hálfu lánveitanda,
• ef uppgreiðslan er lægri en 1.000.000 kr. á ársgrundvelli,
• ef greiðslan er gerð skv. vátryggingasamningi sem er ætlað að tryggja greiðslu lánsins.
Réttur til að falla frá samningi
Neytendur hafa 14 daga til að hætta við lántöku án þess að gefa lánveitanda nokkra skýrsingu á því. Þessi frestur er talinn annað hvort frá þeim degi sem lánssamningurinn er gerður eða þeim degi sem neytandanum berast skilmálarnir, ef sá dagur er seinna.
Ef neytandi nýtir sér þennan rétt þarf hann ekki að greiða uppgreiðslugjald. Hann getur hins vegar þurft að greiða vexti eða sambærilegan lánskostnað og áfallnar verðbætur fyrir þá daga sem hann hafði peningana að láni. Sú upphæð er þá reiknuð hlutfallslega miðað við skilmála lánsins. Ef búið var að greiða lánið út á neytandinn að endurgreiða alla fjárhæðina innan 30 daga.
Breytingar á vöxtum, gjöldum eða kostnaði
Lögin koma ekki í veg fyrir að samið sé um að vextir eða einhver annar kostnaður við lánið breytist yfir lánstímann. Ef samningurinn heimildar breytingar á í lánssamningi að tilgreina vaxtaprósentu og allar fjárhæðir sem eru í gildi þegar samningurinn er gerður og taka skýrt og greinilega fram að þessar upphæðir geti breyst. Taka þarf fram á hvaða tímabilum, eða með hversu löngu millibili, má gera breytingar og hvaða skilyrði eru fyrir því að gera megi breytingar.
Þegar til vaxtabreytinga kemur á lánveitandi að tilkynna neytandanum það með 30 daga fyrirvara. Ef vextirnir eru tengdir viðmiðunargengi, viðmiðunarvöxtum eða vísitölum mega lánveitandi og neytandi koma sér saman um að lánveitandi tilkynni það með reglulegu milliblili.
Greiðsla fyrir gjalddaga
Neytendur eiga alltaf rétt á að endurgreiða lán eða greiða aukalega inn á það hvenær sem er á lánstímanum. Þessi heimild hefur verið til staðar í mörg ár en heimild lánveitenda til að taka uppgreiðslugjald hefur breyst nokkuð í gegnum tíðina. Ef neytandi ætlar að endurgreiða lánið sitt fyrir áætlaðan tíma þarf hann því fyrst að skoða hvenær lánið var tekið og hvaða reglur voru í gildi þá. Í öllum tilvikum þarf að koma skýrt fram í lánssamningi að neytandinn þurfi að greiða uppgreiðslugjald og hversu hátt það gjald er. Þrátt fyrir að greiða þurfi uppgreiðslugjald getur borgað sig fyrir neytendur að greiða lánið upp fyrr en áætlað var því þá þarf ekki að greiða vexti eða annan kostnað sem hefur ekki þegar fallið á lánið. Áfallnar verðbætur þarf alltaf að greiða.
Til ársins 2008 voru engin takmörk á því hvenær mætti innheimta uppgreiðslugjald eða hversu hátt gjald mætti taka og reyndar var löng hefð fyrir því að lánveitendur gerðu enga kröfur um uppgreiðslugjald.
Hafi lán verið tekið á tímabilinu frá 28. maí 2008 til 1. nóvember 2013 má ekki krefjast uppgreiðslugjalds ef lánið er með breytilegum vöxtum og upphaflegur höfuðstóll er lægri en 50 millj.
Fyrir lán sem tekin eru eftir 1. nóvember 2013 gildir að uppgreiðslugjald má ekki vera meira en 1% af þeirri fjárhæð sem greidd er, ef lengra en eitt ár er eftir af samningnum.
Uppgreiðslugjald má þó ekki vera meira en 0,5% ef styttra en eitt ár er eftir af lánstíma. Í eftirfarandi tilvikum má ekki krefjast uppgreiðslugjalds:
• ef um er að ræða yfirdráttarheimild,
• ef lán ber breytilega vexti,
• ef ástæða endurgreiðslunnar er gjaldfelling lánsins af hálfu lánveitanda,
• ef uppgreiðslan er lægri en 1.000.000 kr. á ársgrundvelli,
• ef greiðslan er gerð skv. vátryggingasamningi sem er ætlað að tryggja greiðslu lánsins.